BỘ PHIM “VUA CÁC VUA – CHÚA CÁC CHÚA” MỘT HIỆN TƯỢNG ĐIỆN ẢNH DƯỚI GÓC NHÌN HỌC
BỘ PHIM “VUA CÁC VUA – CHÚA CÁC CHÚA” MỘT HIỆN TƯỢNG ĐIỆN ẢNH DƯỚI GÓC NHÌN HỌC
1. Điện ảnh tôn giáo như một hình thái diễn ngôn văn hóa
Trong nghiên cứu điện ảnh đương đại, phim tôn giáo không còn được nhìn đơn thuần như “phim niềm tin”, mà như một diễn ngôn văn hóa đặc thù (cultural discourse), nơi các vấn đề về quyền lực, nhân học, ký ức tập thể và bản sắc tinh thần được biểu đạt bằng ngôn ngữ hình ảnh. Vua các Vua, Chúa các Chúa cần được tiếp cận trong khung phân tích ấy, thay vì bị giản lược thành một tác phẩm mang tính truyền giáo thuần túy.
Bộ phim đặt Đức Giêsu Kitô vào trung tâm không chỉ như một nhân vật tôn giáo, mà như một biểu tượng phản quyền lực (counter–power symbol): một hình mẫu nhân vị thách thức mọi cấu trúc thống trị dựa trên bạo lực, cưỡng ép hay độc quyền chân lý.
2. Đức Kitô và vấn đề vương quyền: một nghịch lý nhân học
Tựa đề “Vua các Vua, Chúa các Chúa” gợi lên một nghịch lý căn bản, vốn là trọng tâm của Kitô học và cũng là điểm gây “khó chịu” trong nhiều bối cảnh văn hóa chính trị. Bộ phim trình bày một mô hình vương quyền không tương thích với các mô hình quyền lực thế tục:
Vương quyền thế tục: Thống trị, Cưỡng ép, Bạo lực, Áp đặt chân lý.
Vương quyền Kitô giáo: Phục vụ,, Tự do đáp trả, Tự hiến, Mạc khải chân lý.
Dưới góc nhìn học thuật, đây là một cuộc tái định nghĩa khái niệm quyền lực. Đức Giêsu trong phim không chiếm đoạt quyền lực chính trị, nhưng lại có ảnh hưởng lâu dài vượt trội hơn mọi đế chế. Điều này đặt ra câu hỏi cốt lõi của khoa học xã hội và triết học chính trị: đâu là nguồn gốc thực sự của quyền lực, bạo lực hay tính chính đáng luân lý?
3. Điện ảnh Kitô giáo và ký ức tập thể bị gián đoạn tại Việt Nam
Tại Việt Nam, trong nhiều thập niên, điện ảnh Kitô giáo gần như vắng bóng trên hệ thống rạp chiếu chính thống. Hiện tượng này có thể được phân tích như một sự gián đoạn ký ức văn hóa (cultural memory disruption), nơi một truyền thống tôn giáo, vốn gắn bó sâu xa với lịch sử xã hội Việt Nam, bị đẩy ra khỏi không gian biểu tượng công cộng.
Sự trở lại của Vua các Vua, Chúa các Chúa vì thế không chỉ là một sự kiện nghệ thuật, mà là:
• sự tái xuất của một diễn ngôn tôn giáo từng bị cận thị hóa
• sự thử nghiệm ranh giới giữa kiểm duyệt ý thức hệ và đa dạng văn hóa
• và là phép thử cho khả năng bao dung biểu tượng của không gian văn hóa đương đại
Ở đây, bộ phim hoạt động như một văn bản văn hóa bị trì hoãn (delayed cultural text), mang theo những câu hỏi chưa bao giờ được giải quyết trọn vẹn.
4. Vì sao hình ảnh Đức Kitô thường gây nhạy cảm trong các hệ hình ý thức hệ?
Từ góc nhìn nhân học chính trị, vấn đề không nằm ở tôn giáo, mà ở thẩm quyền tối hậu. Tin Mừng khẳng định rằng:
• lương tâm con người không thuộc về nhà nước
• chân lý không do tập thể áp đặt
• và phẩm giá cá nhân không thể bị hy sinh cho bất kỳ mục tiêu trần thế nào
Đây là những tiền đề xung đột trực tiếp với các mô hình quyền lực toàn trị hoặc bán toàn trị. Bởi vậy, phim về Đức Kitô thường bị nhìn như “khó kiểm soát”, không vì nội dung kích động, mà vì tính bất khả thuần hóa của thông điệp.
Vua các Vua, Chúa các Chúa không đưa ra tuyên ngôn chính trị, nhưng chính sự im lặng của nó lại mang sức nặng phê phán: một quyền lực không cần tự bảo vệ bằng đàn áp thì tự nó đã là lời chất vấn đối với mọi quyền lực cần đến đàn áp.
5. Ngôn ngữ điện ảnh: sự tiết chế như một lựa chọn mỹ học
Về mặt mỹ học, bộ phim chọn lối kể tiết chế, tránh khai thác cảm xúc cực đoan. Đây là một lựa chọn đáng chú ý nếu đặt trong truyền thống phim sử thi, tôn giáo thường thiên về hoành tráng. Sự tiết chế ấy giúp Đức Giêsu không trở thành một “biểu tượng tuyên truyền”, mà vẫn giữ được chiều sâu nhân tính.
Trong phân tích điện ảnh, đây là chiến lược phi–huyền thoại hóa quyền lực: nhân vật trung tâm càng không áp đặt, thông điệp càng có sức lan tỏa bền bỉ.
6. Kết luận: bộ phim như một phép thử văn hóa
Nhìn từ bình diện học thuật, văn hóa, “Vua các Vua, Chúa các Chúa” là:
• một văn bản điện ảnh đặt vấn đề về quyền lực và lương tâm.
• một sự kiện thử thách mức độ đa nguyên biểu tượng của đời sống văn hóa.
• và một lời nhắc rằng văn hóa không thể trưởng thành nếu chỉ cho phép một loại diễn ngôn duy nhất tồn tại
Bộ phim không đòi hỏi sự đồng thuận. Nhưng nó đòi hỏi quyền được hiện diện. Và chính điều ấy, trong nhiều bối cảnh, đã là một bước tiến mang ý nghĩa lịch sử.
