ĐỨC GIÁO HOÀNG LÊÔ XIV VÀ VẤN ĐỀ XÃ HỘI MỚI CỦA TRÍ TUỆ NHÂN TẠO
Một Tông hiệu cho kỷ nguyên mới
Khi Đức Hồng y Prevost chọn Tông hiệu Lêô XIV sau khi được bầu làm giáo hoàng, nhiều người lập tức nhận ra đây là sự tri ân đối với Đức Giáo hoàng Lêô XIII. Hơn một thế kỷ trước, Đức Lêô XIII đã khai mở kỷ nguyên học thuyết xã hội Công giáo với Thông điệp Rerum Novarum (1891), lên tiếng về những bất công và xáo trộn do cuộc cách mạng công nghiệp gây ra. Bằng việc chọn Tông hiệu Lêô, vị tân giáo hoàng cho thấy rằng Giáo hội sẽ đối diện với cuộc biến đổi công nghệ sâu rộng hiện nay bằng cùng một lòng can đảm và sự sáng suốt như trước kia. Trong những phát biểu đầu tiên, Đức Giáo hoàng Lêô XIV đã xác định trí tuệ nhân tạo (AI) là một thách đố mang tính xã hội và luân lý trung tâm trong triều đại giáo hoàng của ngài – một “vấn đề xã hội mới” đòi hỏi sự khôn ngoan của Giáo hội, vừa cổ xưa vừa mới mẻ. Tiếp nối tinh thần của vị tiền nhiệm cùng tên, ngài định hướng triều đại giáo hoàng của mình nhằm đối diện với những rerum novarum (“những điều mới mẻ”) của thời đại chúng ta trong sự liên tục với truyền thống của Giáo hội.
Ngay từ đầu, Đức Lêô XIV đã nói về AI với những thuật ngữ gợi nhớ đến mối quan tâm của Đức Lêô XIII đối với người lao động bị bóc lột và thiện ích chung. “Trí tuệ nhân tạo nằm ở trung tâm của sự chuyển mình mang tính thời đại mà chúng ta đang trải qua”, Đức Phanxicô đã nhận định vào năm 2020, và Đức Lêô XIV về thực chất đã đón nhận sâu sắc cái nhìn này. Cũng như động cơ hơi nước và dây chuyền sản xuất trong thế kỷ XIX, AI ngày nay hứa hẹn những bước tiến vĩ đại nhưng cũng tiềm ẩn những nguy cơ nghiêm trọng đối với phẩm giá con người và xã hội. Những tuyên bố công khai của Đức Phanxicô đã đặt nền móng bằng một thái độ vừa hy vọng vừa thận trọng: Một mặt, ngài bày tỏ sự phấn khởi trước tiềm năng của AI trong việc “dân chủ hóa quyền tiếp cận tri thức, thúc đẩy nghiên cứu khoa học một cách vượt bậc, và chuyển giao các công việc nặng nhọc, đòi hỏi cao cho máy móc”; nhưng mặt khác, ngài cũng đưa ra lời cảnh báo nghiêm túc rằng nếu không được định hướng đúng đắn, AI có thể “gây ra sự bất công lớn hơn… làm gia tăng nguy cơ một ‘nền văn hóa loại trừ’ được ưa chuộng hơn một ‘nền văn hóa gặp gỡ’”. Kế thừa công trình nền tảng của Đức Phanxicô và khơi dậy di sản của Đức Lêô XIII, Đức Lêô XIV dường như đang định hình AI như một sứ mạng xã hội mang tính quyết định của Giáo hội trong thế hệ này – một sứ mạng đòi hỏi sự suy tư luân lý, công cuộc loan báo Tin mừng đầy can đảm, và hành động cụ thể vì phẩm giá con người.
Theo dấu chân của Rerum Novarum
Thông điệp Rerum Novarum của Đức Lêô XIII đã đối đầu với những xáo trộn xã hội trong thời đại của ngài – sự bóc lột người lao động, khoảng cách giai cấp ngày càng lớn, và sự nhầm lẫn về đạo đức do quá trình công nghiệp hóa nhanh chóng gây ra. Thông điệp khẳng định những nguyên tắc như phẩm giá của lao động, quyền của người lao động được hưởng lương công bằng và được lập công đoàn, nghĩa vụ của giới chủ, quyền sở hữu tư nhân đi kèm với bổn phận vì lợi ích chung, và việc bảo vệ gia đình như nền tảng của xã hội. Trọng tâm của thông điệp là lời khẳng định rằng con người không bao giờ bị xem như những mắt xích vô tri trong cỗ máy kinh tế. Đức Lêô XIII viết: “Người chủ không được coi công nhân của mình như nô lệ, mà phải tôn trọng nơi mỗi người phẩm giá của một nhân vị được thăng hoa nhờ đặc tính Kitô giáo” (RN 20). Hơn nữa, Rerum Novarum tuyên bố rằng không có bất kỳ lý do xã hội hay kinh tế nào có thể biện minh cho việc chà đạp phẩm giá con người: “Không ai được xúc phạm đến phẩm giá con người mà không bị kết án, vì chính Thiên Chúa cũng hết sức tôn kính phẩm giá ấy” (RN 40).
Việc chọn tông hiệu Lêô XIV là một hành động có chủ ý của Đức tân Giáo hoàng nhằm gắn kết với những chân lý bền vững ấy. Ngài xem AI như một chương mới trong cuộc đấu tranh bảo vệ phẩm giá con người trong trật tự kinh tế và xã hội. Cũng như Rerum Novarum từng phản hồi trước “tình cảnh của giai cấp lao động” trong thời đại công nghiệp, thì nay Giáo hội cần lên tiếng về tình cảnh của con người trong thời đại thuật toán và tự động hóa. Đức Lêô XIV nhận định rằng tác động của AI lên lao động và nền kinh tế có thể gây xáo trộn không kém gì làn sóng cơ giới hóa vào những năm 1800. AI và robot tiên tiến hứa hẹn năng suất và thịnh vượng, nhưng đồng thời cũng đe dọa thay thế người lao động và tập trung tài sản vào tay thiểu số. Liệu AI sẽ trao quyền cho người lao động, hay khiến nhiều người trở nên dư thừa về mặt kinh tế? Liệu AI sẽ phục vụ lợi ích chung, hay làm gia tăng khoảng cách giữa giới tinh hoa công nghệ và phần còn lại của xã hội? Những câu hỏi này vang vọng mối bận tâm của Lêô XIII, được cập nhật cho thời đại kỹ thuật số. Và câu trả lời của Giáo hội, một lần nữa, phải bắt đầu từ cùng một điểm xuất phát như năm 1891: Một cam kết bất khả xâm phạm đối với phẩm giá con người và một trật tự xã hội công bằng, trong đó công nghệ phục vụ con người, chứ không phải ngược lại.
Cứ như thể Đức Lêô XIV đang phát đi …
giaophanbaria.org
Đức Giáo hoàng Lêô XIV và vấn đề xã hội mới của trí tuệ nhân tạo
ĐỨC GIÁO HOÀNG LÊÔ XIV VÀ VẤN ĐỀ XÃ HỘI MỚI CỦA TRÍ TUỆ NHÂN TẠO Một Tông hiệu cho kỷ nguyên mới Khi Đức Hồng y Prevost chọn Tông hiệu Lêô XIV sau khi được bầu làm giáo hoàng, … Continue reading
